Polityka energetyczna jako wyzwanie dla przyszłości Unii Europejskiej

Najbardziej pesymistyczni uważają, że jest to odzwierciedlenie porażki UE w promowaniu dynamiki innej niż czysta integracja gospodarcza. Ci bardziej optymistyczni widzą w tym wystarczająco pocieszającą podstawę dla prawa do dalszego budowania Europy. Europejska polityka energetyczna dzieli prawie tak samo jak integruje: jest to jej przeszłość, ponieważ Unia narodziła się z dwóch traktatów energetycznych: traktatu EWWiS, który proponował połączenie węgla, surowca energetycznego, który jest nadal wykorzystywany, oraz traktatu Euratom, który miał na celu uczynienie energii jądrowej europejskim źródłem energii i który również obchodzi swoje 60-lecie. Jest to jej teraźniejszość, ponieważ bezpieczeństwo energetyczne jest priorytetem politycznym w całej Europie. Jest to niewątpliwie jej przyszłość, jeśli weźmiemy pod uwagę, że energia determinuje rozwój gospodarczy i społeczny w społeczeństwie postwęglowym: uchodźcy wkrótce staną się uchodźcami klimatycznymi, ochrona środowiska jest obecnie kwestią dobra wspólnego, a dążenie do niezależności energetycznej zmienia równowagę sił pomiędzy krajowymi, regionalnymi i globalnymi potęgami. Wreszcie, specyfice energii w budowaniu Europy dorównuje jedynie ambicja - przyznana lub nie - uczynienia z niej modelu dla przyszłych polityk europejskich.

Elastyczność

Europejska polityka energetyczna regularnie pojawia się w centrum tradycyjnych sporów między optymistami i pesymistami integracji: czy możemy naprawdę mówić o polityce europejskiej, skoro Unia nie zdołała zharmonizować tej dziedziny i skoro państwa pozostają, na mocy art. 194 TFUE, panami - by nie powiedzieć suwerenami - jeśli chodzi o ich koszyk energetyczny? Pozwala to, na przykład, Francji na preferowanie energii jądrowej, podczas gdy Niemcy decydują się na odejście od niej; lub Polsce na eksploatację gazu łupkowego, podczas gdy Dania wybiera energię wiatrową.

Polityka energetyczna Unii pokazuje, że w rzeczywistości całkiem możliwe jest wdrożenie polityki europejskiej opartej na tych różnicach, ponieważ docenia ona komplementarność energii. Oznacza to w pewnym sensie, że tradycyjna klasyfikacja kompetencji i polityk Unii nie jest już w pełni adekwatna do kwalifikacji działań podejmowanych przez UE. Unia Energetyczna pożądana przez Komisję Junckera pokazuje, że w rzeczywistości istnieje trzecia droga integracji, która niekoniecznie jest ujęta w traktatach i która pozwala wyjść poza tradycyjne ramy prawne. W końcu nic nie stoi na przeszkodzie, aby energia była polityką europejską, jeśli nie chodzi o tradycyjne rozumienie wspólnej polityki w pełnym tego słowa znaczeniu: obszar kompetencji zmonopolizowany przez UE, pozostawiający państwom członkowskim jedynie wdrażanie decyzji podjętych gdzie indziej.

Europejska polityka energetyczna ma inny charakter. Jego ambicją jest defragmentacja sfer politycznych działań państwa poprzez wzmocnienie wzajemnych powiązań prawnych między szczeblem krajowym i europejskim. Na przykład: bezpieczeństwo energetyczne jest obecnie przedmiotem działań kapilarnych na szczeblu europejskim. To właśnie ten proces umożliwił Trybunałowi Sprawiedliwości określenie swojego orzecznictwa w sprawie Campus Oil jako wyjątku od reguły, czyli wyroku w sprawie Komisja przeciwko Grecji z dnia 13 grudnia 1990 r. (sprawa C-347/88), który obecnie zobowiązuje państwa członkowskie do postrzegania swojego bezpieczeństwa poprzez intensyfikację wymiany energii, a nie w anachronicznych ramach granic państwowych. Wewnętrzny rynek energii nie jest już tylko wartością unijną zawieszoną w politycznej próżni. Jest to czynnik solidarności o realnym przełożeniu materialnym, który scala na dłuższą metę interes każdego państwa członkowskiego we wspólnej przestrzeni, niezależnie od tego, czy jest ona jednorodna i pozbawiona granic, czy też zadowala się logiką regionalizacji, o której mowa w ostatnim "pakiecie zimowym" z listopada 2016 roku. Suwerenność energetyczna, tradycyjnie tak samotna, ukradkiem stała się zjednoczona, by użyć sformułowania Mireille Delmas-Marty.

Legitymizacja

Europejska polityka energetyczna jest na miarę naszych czasów: elastyczna, zwłaszcza w swojej konstrukcji (ponieważ akceptuje suwerenność narodową). Co więcej, jest to polityka, która była w stanie dostosować się do czasów, odrzucając tradycyjne głosy krytykujące UE za jej nieelastyczny mechanizm prawny, który miażdży specyfikę krajową. W obliczu powszechnej mściwości, która kładzie się cieniem na obchodach traktatu rzymskiego, jest to dobry powód, by mieć nadzieję, że uda się jej ustanowić swoją legitymację i przynieść rezultaty.

Odzyskanie namacalnych wyników da Unii legitymizację. A zaakceptowanie faktu, że w tej strategii może pozostać narodowe pole manewru, umożliwia odzyskanie kluczowego elementu działań europejskich: państwa. To właśnie polegając na państwach, polityki europejskie, a w szczególności polityka energetyczna, zdołają przekonać obywateli Europy o ich słuszności. Alternatywne scenariusze budowania przyszłości UE, takie jak te przedstawione przez Jeana-Claude'a Junckera w jego Białej Księdze, są wynikiem tej chęci przemyślenia innych sposobów dążenia do integracji niż poprzez narzucone "z góry" polityki "jednoczące".

To właśnie w tym kontekście, a zatem z powodu prawdziwej troski o wydajność, UE woli stawiać na komplementarność energii, niż narzucać Francji rezygnację z energii jądrowej lub Niemcom zaprzestanie używania węgla do ogrzewania. Również w tym poszukiwaniu wyników UE nie postawiła sobie za cel wszystkich RE (nowych i odnawialnych źródeł energii), lecz raczej ich komplementarność, opierając się w ten sposób na mocnych i słabych stronach miksu energetycznego każdego z państw.

Tak więc tak, europejska polityka energetyczna nie jest doskonała, w tym sensie, że nie jest podobna do żadnej innej. W tej grze o oryginalność może (musi?) służyć jako przykład do kierowania politykami, które opierają się próbom europeizacji, albo dlatego, że zależą wyłącznie od dobrej woli państw, albo dlatego, że Unia jest postrzegana jako zbyt imperialistyczna. Wyniki europejskiej polityki energetycznej muszą zatem umożliwić UE występowanie jako globalna przeciwwaga dla nowych podmiotów międzynarodowych (USA, Rosja itp.), których niestabilność lub zamieszanie zagraża wspólnemu dobru; tak aby UE mogła stać się potęgą w zakresie transformacji energetycznej, niezależnie od decyzji Donalda Trumpa o cofnięciu czasu.

Antoine Ullestad, doktorant w dziedzinie prawa publicznego, CEIE (EA 7307, FR 3241), Uniwersytet w Strasburgu.

Aby (ponownie) przeczytać wszystkie posty opublikowane w sekcji Rocznice: 60 lat Traktatu Rzymskiego