/ 26kwi /

O integracji i prawach człowieka

Integracja europejska i prawa człowieka przechodzą trudny okres. Pierwsza z nich stoi w obliczu burzy nacjonalizmu, która wieje zarówno w niektórych państwach założycielskich, jak i w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Tych ostatnich oskarża się o podkopywanie społeczeństwa europejskiego poprzez promowanie przesadnego indywidualizmu i opowiadanie się za akceptacją wszystkich nieszczęść świata.

Co gorsza! Mówi się, że integracja europejska i prawa człowieka pogardzają i depczą ludzi! Czy sojusz marzenia o budowie bytu politycznego poza państwami i ambicji zwiększania praw i wolności jednostki w celu ograniczenia władzy politycznej byłby tak nienaturalny, że pogrążyłby się w otchłani historii?

Zgodnie z językiem zarządzania publicznego, wszystkie wskaźniki są zielone, aby taka zmiana mogła nastąpić. Wszystkie? W erze natychmiastowych i krótkoterminowych prognoz można by pokusić się o odpowiedź twierdzącą: kryzys strefy euro, kryzys uchodźców i migrantów, kryzys demokracji, kryzys rządów prawa, Brexit, pokusy rozpadu Unii Europejskiej, harakiri Europejskiego Trybunału Praw Człowieka; lista jest długa.

Ale osiągnięcia tak bezsensownego przedsięwzięcia, jakim jest budowa bytu politycznego skupiającego państwa i narody przywiązane do swojej historii, kultury, języka, słowem do swojej tożsamości narodowej, w połączeniu z ograniczeniem władzy politycznej przez prawa i wolności, nie da się zmierzyć w krótkim czasie. Należy ją docenić w długim czasie, który nie ogranicza się do kilkudziesięciu lat.

Dlatego z jasnością i pokorą, nie poddając się odurzeniu stałą oceną, systematycznym monitorowaniem i kulturą wyników, zdecydowanie potwierdźmy wolność myślenia, nauczania, promowania i urzeczywistniania integracji europejskiej oraz ograniczenia władzy politycznej poprzez prawa człowieka. Jest to jeden z warunków długoterminowej realizacji integracji europejskiej.

Zapisanie praw człowieka jako wartości Unii Europejskiej nadaje treść integracji europejskiej. Dzięki prawom człowieka integracja europejska nie jest tylko projektem gospodarczym. Jest to znaczący proces tworzący coraz ściślejszą unię między narodami Europy. Nie tylko mają wspólny duży jednolity rynek, ani nie tylko korzystają ze swobód gospodarczych. Osobom tworzącym te narody przysługują prawa polityczne, społeczne i kulturalne, z których mogą korzystać wobec krajowych i europejskich sił politycznych.

Ten ponadnarodowy konstytucjonalizm może jednak zakłócić specyfikę państwa członkowskiego. Powoływanie się przez jednostki na to czy inne prawo podstawowe wbrew normom krajowym może doprowadzić do zderzenia, a nawet zachwiania pewnych wartości narodowych, jak pokazują kwestie społeczne.

Potężne prawne i normatywne mechanizmy integracji zwiększyły dziesięciokrotnie przenikanie ponadnarodowych praw człowieka do krajowych porządków prawnych i politycznych do tego stopnia, że ukształtowały one pewną koncepcję relacji między jednostkami a społeczeństwem, między jednostkami a instytucjami politycznymi.

Prawa człowieka, które zostały zapisane jako wspólne wartości, jako wspólny fundament, jako podstawa Unii Europejskiej, stały się przeszkodą dla integracji, ponieważ są postrzegane przez niektórych przywódców krajowych i niektóre państwa członkowskie jako zagrożenie dla wartości narodowych, których bronią, niezależnie od tego, czy te prawa człowieka pochodzą z innego miejsca poprzez Unię Europejską, czy poprzez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Czy niektóre państwa członkowskie nie uzyskały klauzul derogacyjnych w zakresie stosowania Karty Praw Podstawowych? Czy niektórzy przywódcy i niektóre państwa członkowskie nie lekceważą otwarcie praw podstawowych, nie narażając się na sankcje?

Czy w tej sytuacji należy rozdzielić prawa człowieka i integrację europejską, aby chronić tę ostatnią? W końcu integracja europejska rozpoczęła się bez praw człowieka.

Na to pytanie nie można udzielić odpowiedzi twierdzącej.

Prawa człowieka to nie tylko wartości, które leżą u podstaw integracji. Są one również czynnikiem równoważącym w procesie integracji. Prawa człowieka z natury rzeczy wyrażają równowagę między interesem partykularnym a ogólnym, między samymi prawami. Jak wykazało wdrożenie przez Trybunał Sprawiedliwości niektórych praw podstawowych człowieka w tak wrażliwych i zróżnicowanych dziedzinach jak ochrona danych osobowych, ochrona chorych cudzoziemców przed wydaleniem czy umieszczanie oznak przynależności religijnej w przedsiębiorstwach, ochrona praw podstawowych jednostek może uwzględniać różne elementy, które czasami mogą ją wzmocnić, a czasami ograniczyć

Prawa człowieka proklamowane w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej i ustanowione w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości nie są prawami i wolnościami, które pojawiły się ex nihilo w europejskiej przestrzeni prawnej i politycznej. Są one inspirowane tradycjami konstytucyjnymi wspólnymi dla państw członkowskich i są zbieżne z prawami i wolnościami gwarantowanymi w krajowych porządkach prawnych. Stanowią one część zarówno ponadnarodowego, jak i krajowego porządku prawnego. Nie można ich oddzielić od jednego, nie odrywając się od drugiego.

Prawa człowieka są spoiwem łączącym państwa członkowskie i Unię Europejską w europejskim społeczeństwie demokratycznym, które wciąż się buduje. Są one obecnie jednym z instrumentów pomiaru integracji. Ich przestrzeganie umożliwia ocenę przestrzegania przez państwa członkowskie wartości Unii Europejskiej. Nieprzestrzeganie ich może uruchomić procedurę sankcji politycznych wobec państwa członkowskiego nieprzestrzegającego zasad.

Ostatecznie niezniszczalne związki między prawami człowieka, demokracją i rządami prawa w Unii opartej na rządach prawa i ukierunkowanej na proces integracji politycznej stanowią gwarancję trwałości tego procesu. Jako maszty i żagle łodzi integracyjnej, prawa człowieka pozwalają jej płynąć naprzód, gdy wiatr jest sprzyjający, i utrzymywać się na kursie w czasie silnych sztormów i fal.

Joël Andriantsimbazovina, profesor na Uniwersytecie Toulouse 1 - Capitole, Instytut Badawczy Prawa Europejskiego, Międzynarodowego i Porównawczego, dyrektor Szkoły Doktoranckiej Prawa i Nauk Politycznych, honorowy dziekan Wydziału Prawa, Nauk Politycznych i Zarządzania w La Rochelle